Vào thời điểm Đại Ngư Hải Đường (大鱼海棠) ra mắt (2016), có nhiều người cho rằng bộ phim này ngang ngửa trình độ Ghibli. Đó là lí do để tôi… ngó lơ nó. Suốt nhiều năm tôi “hong bé ơi” với Đại Ngư Hải Đường, một phần vì tôi là fan Ghibli, một phần vì tôi ghét những phép so sánh.
Nhưng hôm nay tôi lại mang nó đến quán beer, đủ để thấy đã có một “biến cố” gì đó đã xảy ra. Song, con người rồi sẽ lãng quên. Tôi đành viết ra, gửi ở đây và hy vọng mình sẽ không bao giờ quên lãng.
Năm 2019, vào một ngày lướt youtube, tôi tình cờ bấm vào bài Cá lớn (大鱼) – OST của Đại Ngư Hải Đường.
“大鱼的翅膀已经太辽阔
Đôi cánh đại ngư đã quá rộng lớn
我松开时间的绳索
Tôi buông khẽ sợi dây trói buộc thời gian
怕你飞远去怕你离我而去
Sợ người bay đến chốn xa xôi, sợ người rời bỏ tôi đi mất
更怕你永远停留在这里
Càng sợ người mãi mãi dừng lại nơi này.”
Hồi đó, tôi đang vướng vào tình cảnh “anh A yêu chị B, chị B yêu anh C, anh C lại yêu chị D”, còn chị D có yêu anh E nào đó hay không thì có trời mới biết. Nhưng nói chung, chúng tôi đã có một câu chuyện tình, với ít nhất ba người đơn phương. Vì vậy, tôi dễ dàng có thiện cảm với Đại Ngư Hải Đường. Nhưng ở thời điểm hiện tại, có lẽ tôi đã đủ khách quan hơn để đánh giá bộ phim mà trong đó, ưu và nhược điểm song hành với nhau.
Từ ý tưởng về con cá Côn và giấc mơ của đạo diễn Lương Toàn, các nhà sản xuất phim đã tạo ra cốt truyện Đại Ngư Hải Đường. Bộ phim mở đầu bằng dòng hồi tưởng của Xuân, cô gái đến từ thế giới nằm sâu dưới đáy đại dương. Xuân và những người ở vùng đất kì lạ này không phải thần cũng chẳng phải quỷ, họ chỉ là những “người khác”. Mỗi cư dân tại nơi này đều sở hữu pháp thuật có thể cai quản linh hồn và điều khiển đất trời. Khi chết đi, họ sẽ tiếp tục tồn tại dưới hình hài khác như chim phượng, cây hải đường… tùy vào tâm thức của mình.
Lễ trưởng thành của họ rất đặc biệt. Vào ngày đại lễ ấy, người ta dùng pháp lực để mở Hải thiên chi môn (cánh cửa trời biển), những người đủ 16 tuổi sẽ hóa thân thành những chú cá heo đỏ bay lên bầu trời và bơi vào biển cả của nhân gian. Họ sẽ thực hiện chuyến đi đến thế giới của con người, tận mắt chứng kiến những quy luật mình vận hành.
Xuân đã từng thuộc về vùng đất ấy, trước khi gặp phải “tình kiếp” khiến cô mãi mãi chìm vào bể khổ. Xuân hiện tại đã là bà lão hơn trăm tuổi, nhưng kí ức vẫn ùa về như những cơn sóng biển, hệt như thuở ban đầu.
Duyên đưa lối, nợ dẫn đường
Năm đó Xuân tròn 16 tuổi. Lần đầu tiên được ngắm nhìn cảnh sắc chốn nhân gian, Xuân lập tức bị mê hoặc bởi nơi đây quá đỗi đẹp đẽ – khác xa với những đau khổ mà các vị trưởng bối đã kể.
Suốt thời gian ở thế giới loài người, Xuân đem lòng cảm mến chàng trai mồ côi sống ven bờ biển, mưu sinh bằng nghề chài lưới. Mỗi năm cứ vào những ngày này, chàng trai và cô em gái nhỏ luôn háo hức chờ đợi đàn cá heo đỏ xuất hiện. Nhìn thấy chúng, hai anh em chèo thuyền ra giữa dòng nước để cùng ca hát, chơi đùa và cho chúng ăn như thể những người bạn thân thiết đã lâu không gặp. Tuy đem lòng ngưỡng mộ chàng trai nhưng vì ghi nhớ lời mẹ dặn trước lúc lên đường, rằng không được tiếp xúc với con người, Xuân không dám lại gần họ. Cô chỉ âm thầm ngắm nhìn họ từ xa. Chàng trai tuy tò mò và rất muốn làm quen với chú cá heo đặc biệt này nhưng đều thất bại bởi nó luôn lẩn trốn anh.
Bảy ngày trôi qua nhanh như một giấc mộng, Xuân và những người bạn cần phải trở về nếu không muốn bị mắc kẹt ở nhân gian mãi mãi. Nhưng định mệnh thật khéo trêu ngươi. Xuân vướng vào một tấm lưới trong khi cố cứu một chú cá heo bình thường. Tưởng chừng cô sẽ phải bỏ mạng nhưng giây phút sinh tử ấy, bỗng có một bóng dáng tiến về phía cô, dùng hết sức lực cắt từng sợi dây đang siết chặt chú cá heo tội nghiệp. Chính người con trai mà cô thầm cảm mến đã không ngại nguy hiểm mà nhảy vào đại dương, cứu lấy cô, mặc cho giông bão đang thét gào. Chàng trai ấy cứu được Xuân nhưng không cứu được chính mình. Anh đã chìm xuống đáy biển sâu vì kiệt sức, bỏ lại đứa em gái đang đứng khóc nức nở ở trên bờ.
Trở về nhà sau đại nạn, Xuân mang theo nỗi ám ảnh về cái chết của ân nhân và tiếng khóc xé lòng của cô em gái. Xuân quyết bù đắp sai lầm của mình. Nhưng than ôi, con đường trả lại sinh mệnh vay mượn của Xuân là một chiếc áo đã cài nhầm ngay từ chiếc cúc đầu tiên, chỉ có thể càng đi xa càng thêm sai.
“Tôi nợ cậu ấy một mạng sống, tôi phải trả lại thứ mà tôi đã nợ.”
Tương truyền rằng mỗi khi một người tốt chết đi thì linh hồn của họ sẽ trở về với Linh Bà trong hình hài một chú cá nhỏ, được nuôi dưỡng và chờ ngày đi đầu thai. Trong một lần chạy trốn đến khu rừng, Xuân vô tình đánh thức bức tượng đá, chính nó đã đưa Xuân đến chỗ Linh Bà để cầu xin sự giúp đỡ. Linh Bà đã không khỏi cảm thấy thật nực cười vì với Linh Bà, nợ nần là thứ không thể trả hết.
“Ngươi gặp một người, phạm phải một lỗi sai. Ngươi muốn bù đắp, muốn trả hết nợ, sau cùng ngươi mới nhận ra mình không có sức lực để xoay chuyển nó. Lỗi lầm ngươi đã phạm phải không cách nào có thể đền bù.”
Xuân chẳng phải Linh Bà, cô bé chưa sống đủ lâu để hiểu được chân lý đó. Cô quyết đánh đổi để chàng trai được trùng sinh. Linh Bà đồng ý giúp, đổi lại bà ta sẽ lấy đi một nửa tuổi thọ của cô. Linh Bà đưa Xuân đến Thông Thiên Các, trao trả linh hồn chàng trai và căn dặn cô chăm sóc nó trở thành loài đại ngư rồi giúp nó bơi ngược lên biển cả nhân gian thì mới có thể trở lại làm người. Số phận của Xuân và chú cá nhỏ từ nay đã hòa làm một, nếu chú cá chết thì Xuân cũng sẽ chết. Thứ ngày đó Xuân vướng mắc chẳng phải là một tấm lưới, mà là duyên nợ cùng Côn.
Bí mật của Xuân đã vô tình bị Thu, cậu bé mồ côi vẫn luôn dành cho Xuân sự yêu thương đặc biệt phát hiện. Thu hứa giữ kín chuyện và còn gợi ý đặt tên cho chú cá là Côn, dựa theo điển tích cổ cậu từng đọc được. Đó là một đoạn trích chương Tiêu Diêu Du trong Nam Hoa Kinh của Trang Tử:
“Biển Bắc có con cá gọi là cá Côn. Mình cá Côn dài không biết mấy ngàn dặm. Khi tung cánh bay thì cánh nó như đám mây trên trời.”
Từ đó, cả Xuân và Thu đều hết lòng chăm sóc Côn. Thu dù biết sự quan tâm của Xuân dành cho chú cá nhỏ chẳng đơn giản vì muốn trả ơn cứu mạng mà bởi vì cô đã toàn tâm toàn ý yêu Côn, nhưng cậu vẫn vì Xuân bảo vệ Côn. Ẩn sau vẻ ngoài tinh nghịch, phong sương của Thu là một trái tim thuần khiết, một tấm lòng chân thành. Cậu có thể vì Xuân để hy sinh mọi thứ nhưng cậu không ích kỷ như Xuân, chỉ vì mối duyên nợ của bản thân mà đổi lấy cả lợi ích gia tộc và sự bình yên của những người dân vô tội. Xuân trẻ con và ích kỷ, sự ích kỷ này khiến thần linh nổi giận, giáng tai họa xuống thế giới cô đang sống. Từ khi cô nuôi dưỡng Côn, các hiện tượng dị thường liên tục xảy ra. Nước sông chảy ngược, tuyết rơi mùa hè đã đánh hồi chuông cảnh báo đầu tiên đến cư dân nơi này. Chỉ vì chấp niệm dành cho một người mà Xuân khiến toàn bộ dân làng chịu trừng phạt, họ phải gánh lấy tội lỗi mà họ không gây ra. Để trừ hậu họa về sau, họ buộc lòng phải giết Côn như một nghi thức cầu xin thần linh tha thứ. Nhưng Xuân nào dễ dàng buông tay? Cô quyết bảo vệ Côn đến cùng.
Tôi không đồng tình với sự ích kỉ của Xuân, nhưng cũng không trách cô. 16 tuổi, người ta khó lòng suy nghĩ thấu đáo, đặc biệt khi tình yêu đã che mờ mắt họ. Nhưng thú thật, tôi không thích Xuân. Hầu hết những phân đoạn trong phim, Xuân mang khuôn mặt lạnh như tiền, gần như vô cảm. Tôi nhớ lúc Linh Bà nói với Xuân rằng cô phải đánh đổi đôi mắt để có được linh hồn của Côn, cô đứng im như một bức tượng. Khi Linh Bà đổi ý muốn lấy một nửa tuổi thọ, Xuân lại trả lời hùng hồn: “Tôi sẵn sàng đánh đổi mọi thứ”. Rìa lý??? Tôi biết đó là lẽ thường tình, vì cái chết vốn không đáng sợ bằng việc sống mà không được toàn vẹn. Chúng ta có thể sẵn sàng đánh đổi sinh mệnh vì người yêu, nhưng nói phải mất đi một tay, một chân hay một mắt gì đấy thì ít ai chịu được. Nhưng đạo diễn có cần cho Xuân thốt ra câu như vậy để người xem cảm thấy thật nực cười không?
Cậu vì người mất đi một nửa tuổi thọ, tôi vì cậu đánh đổi cả sinh mệnh này
Tất cả tâm trí Xuân đều đặt lên chú cá nhỏ, khiến cô quên mất rằng bên cạnh mình vẫn luôn có một người yêu cô hơn chính bản thân mình. Đó là Thu, thanh mai trúc mã của cô. Nếu Xuân chấp nhận giảm một nửa tuổi thọ để cứu Côn thì Thu sẵn sàng từ bỏ cả sinh mệnh của mình chỉ với hy vọng giúp Xuân được sống tiếp.
“- Nhân gian là một nơi tuyệt vời, cậu có muốn sống ở nhân gian không? Cùng với Côn ấy.
– Chúng ta là người của hai thế giới, chuyện đó không thể.
– Không phải hỏi cậu có thể hay không, mà hỏi cậu có muốn hay không?”
Cả bộ phim, tôi chỉ ấn tượng vì tình yêu của Thu. Đó là tình cảm không điều kiện, không vụ lợi, cũng không ràng buộc. Thu không mong có được Xuân, cậu chỉ muốn người mình yêu được hạnh phúc. Khi câu “cùng với Côn ấy” được nói ra từ Thu, trông cậu vẫn bình thản như không. Chỉ có những người yêu đơn phương mới hiểu, để nguyện ý chúc phúc cho người mình thương cùng một người khác phải đổi lại bao nhiêu tan nát trong cõi lòng.
“Tớ không có cha mẹ, từ bé bà nội đã nuôi tớ. Tớ không sợ trời cũng chẳng sợ đất, tớ chỉ sợ cậu chịu khổ, sợ họ làm khổ cậu.”
Đến tận lúc sức tàn lực kiệt, Thu vẫn cố gắng đưa Xuân và Côn đến được thế giới loài người. Vào đêm cuối cùng, Thu và Xuân nằm quay lưng vào nhau giữa trời giá lạnh. Cậu bật khóc trước những lời cảm ơn của Xuân. Những lời từ miệng Xuân đầy sự tiếc nuối, biết ơn, xen lẫn chút lạnh lùng. Trên con đường đuổi theo người mình yêu, có ai không vô tình – hay cố ý, giẫm lên bao khắc khoải yêu thương của người khác?
“Tớ sẽ hóa thành mưa gió chốn nhân gian, mãi mãi ở bên cạnh cậu.”
Câu nói của Thu có lẽ để lại trong tôi và những người xem Đại Ngư Hải Đường ấn tượng mạnh mẽ. Mỗi lần xem lại đoạn phim ấy, tôi lại thấy đau lòng. Thu xứng đáng nhận được nhiều hơn, nhưng hạnh phúc của cậu chính là được nhìn thấy Xuân bình an vui vẻ. Vậy là đủ rồi. Dù trong hình hài nào, Thu vẫn sẽ bảo vệ và bầu bạn cùng Xuân. Dù trái tim Xuân thuộc về ai, cậu vẫn sẽ yêu cô.
Hồi đó tôi xem Đại Ngư Hải Đường chung với anh A, người đơn phương tôi. Nhân vật Thu làm tôi liên tưởng về chính mình, cũng nghĩ đến A. Cuối cùng, tứ giác tình yêu ABCD của chúng tôi kết thúc bằng việc tất cả đều buông tay, không thù hận cũng chẳng giày vò nhau. Có lẽ đó đã là cái kết toàn vẹn nhất cho những kẻ không thuộc về nhau nhưng lại được số mệnh sắp đặt cho một lần gặp gỡ.
“看你飞远去看你离我而去
Nhìn người bay đi xa, nhìn người rời bỏ ta mà đi
原来你生来就属于天际
Hóa ra người sinh ra đã thuộc về đất trời bao la.”
Dìa dia